Leczenie agresji – Klinika Zdrowego Umysłu Wrocław

Agresja

Definicja i rodzaje agresji

W literaturze poświęconej tematyce agresji można spotkać wiele jej definicji oraz klasyfikacji. Jednak większość z nich definiuje agresję jako ukierunkowane działanie na innego człowieka/przedmiot/zwierzę, które jest intencjonalne, mające na celu zranienie czy zadanie bólu. Wyróżnia się agresję fizyczną, emocjonalną, seksualną, werbalną, impulsywną lub przemyślaną, agresję wrogą, która jest wywołana przez uczucie gniewu i mająca na celu zranienie kogoś oraz instrumentalną, która w odróżnieniu od agresji wrogiej nie ma na celu zadania bólu, lecz jest nastawiona na zdobycie jakiegoś celu. W praktyce takie podziały zanikają, ze względu na to, że różne formy agresji zazwyczaj są ze sobą powiązane np. agresja psychiczna i fizyczna. Agresja ukierunkowana na siebie to autodestrukcja (samookaleczenia, myśli czy tendencje samobójcze).

Często agresję utożsamia się z przemocą. Według J. Mellibrudy z przemocą wiąże się kilka właściwości:

  • jest zawsze intencjonalna
  • jest naruszeniem praw i dóbr osobistych drugiego człowieka i uniemożliwia mu samoobronę
  • zawsze powoduje szkody
  • powtarza się

Agresja u osób uzależnionych.

W literaturze i praktyce mówi się o wielkiej destrukcyjnej sile tkwiącej w alkoholikach. Każdy kto zna lub przebywa w otoczeniu osoby pijącej, może doświadczyć tej destrukcji. Ta destrukcja przejawia się w nagminnych kłamstwach, przerywaniu terapii lub negowaniu leczenia, sięganiu po inne substancje psychoaktywne lub po prostu nieustające powroty do picia. Może to być również regulowanie uczuć poprzez różnego rodzaju zachowania (przypadkowy seks, nadmierne zakupy lub praca).

Alkoholicy bywają bardzo często agresywni wprost. Z tego też powodu niezwykle istotne jest, aby komunikować się z nimi w taki sposób, który wzmocni ich ego i pomoże im poradzić sobie z emocjami w sposób konstruktywny, a nie destrukcyjny. Możemy tego dokonać poprzez aktywne słuchanie ich oraz parafrazowanie i odzwierciedlanie tego, co mówi do nas osoba uzależniona.

Zaburzenia osobowości sprzyjające agresji: paranoiczne, narcystyczne, borderline, antyspołeczne.

Pacjenci paranoiczni

Pacjenci z osobowością paranoiczną cechują się nadmierną podejrzliwością, przesadną czujnością, brak im spontaniczności, mają niską samoocenę, są bardzo wrażliwi na krytykę. Paranoicy są przepełnieni złością, bywają mściwi, cyniczni. Cechuje ich skłonność do nadpobudliwości, agresji, irytacji i gniewu. Interpretują oni neutralne zdarzenia jako pogardliwe i wrogie wobec nich samych. Towarzyszą im natrętne myśli dotyczące podejrzeń co do wierności partnera lub lojalności rodziny. Podejrzenia te są nieuzasadnione, nadmierne i irracjonalne.

Jak postępować z takim człowiekiem? Należy unikać zbędnych szczegółów, które mogą wzmocnić paranoję, nie ignorować podejrzliwości, spokojnie wyjaśniać, być uczciwym i rzetelnym. Jednak przede wszystkim należy taką osobę namawiać na leczenie, na podjęcie terapii, gdyż źródło paranoi i cierpienia takich ludzi wynika z doświadczeń z dzieciństwa.

Pacjenci narcystyczni

Pacjentów narcystycznych charakteryzuje przekonanie o własnej wspaniałości, zadowolenie z siebie, krytyczne podejście wobec innych, niezależność, niepewność siebie. Ludzie Ci koncentrują się na własnych potrzebach i brak im empatii. Bywają aroganccy i wyniośli. Uważają się za lepszych od innych i gardzą tymi, których uważają za gorszych. Lubią być podziwiani i chwaleni. Konfrontowani wpadają w złość, wściekłość i są agresywni. Wykorzystują innych ludzi do osiągnięcia własnych celów. Często również zazdroszczą lub uważają, że inni im zazdroszczą.

Jak postępować z osobą narcystyczną? Należy docenić jego dokonania i podkreślać jego ważność, wartość i zasługi. Pozwolić mu brać udział w decyzjach, sprawić, aby czuł się doceniony.

Pacjenci borderline

Osoby z osobowością borderline wykazują się chwiejnością emocjonalną i są pełni złości. Charakteryzuje ich potrzeba intensywności związków z ludźmi, potrzeba wielu kontaktów oraz nagłe zmiany opinii o ludziach ze skrajności w skrajność. Często osoby te straszą samobójstwem. Często uciekają w różnego rodzaju używki (narkotyki, alkohol), przypadkowy seks lub ryzykowne zachowania (np. szybka jazda samochodem). Te zachowania są tylko obroną przed chronicznym lękiem jaki odczuwają oraz poczuciem niższości, poczuciem winy czy przygnębieniem. Funkcjonują na zasadzie „czarno-białe”, w jednej chwili mogą całkowicie zmienić swoje cele czy wartości. Ludzie z osobowością borderline są niespójni, a przez to nieprzewidywalni. Odczuwają ogromny lęk przed opuszczeniem. Angażują się w częste i intensywne związki, które nie rzadko bywają destrukcyjne, wykazują nagłe zmiany nastrojów, mają tendencję do depresji, bywają agresywne.

Jak postępować z taką osobą? Przede wszystkim stawiać granice, jasno określać oczekiwania wobec takich osoby. Stanowczo trzymać się uzgodnionego planu. Wprowadzenie jakichkolwiek zasad uspokaja takiego człowieka, gdyż jego życie to jeden wielki chaos. Należy się spodziewać, że osoba taka będzie „testować” nasze granice, na ile może sobie pozwolić, będzie próbować niszczyć i atakować relację, ale tylko trzymanie się wcześniej ustalonych zasad pozwoli nam utrzymać jakąkolwiek relację z osobą borderline.

Pacjenci antyspołeczni

Osoby przejawiające zachowania antyspołeczne nie przestrzegają norm społecznych, kłamią i oszukują, są nieuczciwe i impulsywne. Charakteryzują ich zaburzenia funkcjonowania powiązane z agresją i przemocą. Nie odczuwają poczucia winy, ich sumienie jest mocno upośledzone. Osoby te nie są zdolne do empatii, manipulują innymi w celu uzyskania własnych korzyści. Konsekwentnie powtarzają zachowania, nawet wówczas, gdy poniosły za nie odpowiedzialność/karę w przeszłości. Rzadko odczuwają lęk, nie przestrzegają zasad dyscypliny, nie potrafią wchodzić w interakcje społeczne. Potrafią natomiast zrobić bardzo dobre wrażenie na innych i wzbudzić zaufanie tylko po to, żeby później to wykorzystać. Nawet niewielka ilość alkoholu potrafi wzbudzić w takich osobach reakcję bardzo impulsywną, a nawet prowadzić do czynnej agresji. Bez alkoholu lub innych używek nadmierna agresja również pojawia się jako reakcja w różnych sytuacjach społecznych.

Jak radzić sobie z osobą antyspołeczną? Z powodu braku sumienia ograniczanie zachowań agresywnych musi wiązać się z wprowadzeniem zewnętrznych środków przymusu lub ustaleniem zasad np. jeśli pacjent złamie zasady terapii, musi zmienić terapeutę.

Choroba psychiczna a agresja.

Warto zwrócić uwagę na to, że większość pacjentów psychiatrycznych nie jest agresywna czy niebezpieczna. Natomiast trzeba być świadomym, że oddziały psychiatryczne stanowią środowisko, w którym jest większe prawdopodobieństwo i ryzyko wystąpienia agresywnych zachowań, które związane są z zaburzeniami kontroli impulsów, co wiąże się ze specyfiką trudności hospitalizowanych pacjentów. Często agresja u takich pacjentów wynika z ich psychopatologii. Ponadto pacjenci psychiatryczni są nierzadko przyjmowani na oddział bez ich zgody, co wzmaga ryzyko wystąpienia zachowań agresywnych. U większości pacjentów hospitalizowanych, pierwsze godziny i dni w stacjonarnych oddziałach psychiatrycznych zwiększają ryzyko dla pojawienia się agresji. Ważną informacją jest w dokumentacji medycznej czy zachowania agresywne pojawiały się w przeszłości. Okazuje się, że aż 84% pacjentów wykazywało zachowania agresywne wcześniej. Przyczyny zachowań agresywnych u pacjentów z chorobą psychiczną są bardzo różnorodne. Mogą wynikać z lęku i poczucia zagrożenia. Agresja pacjenta nie wynika wtedy z chęci zrobienia komuś krzywdy, ale z poczucia zagrożenia. Innym powodem mogą być objawy wytwórcze: omamy i urojenia – coś nakazuje pacjentowi zaatakować kogoś innego lub siebie samego (samookaleczenia).

Agresja u dzieci w wieku przedszkolnym.

W wieku 2-5 lat zachowania agresywne u dzieci przejawiają się w różnej formie. Mogą to być napady złości, niszczenie przedmiotów, bicie innych, plucie, rzucanie się na podłogę itp. Między 3-6 rokiem życia zmniejsza się tendencja do ujawniania agresji związanej z kłótnią o jakiś przedmiot, a nasila się agresja słowna. W wieku przedszkolnym dominuje myślenie egocentryczne. Dziecko, które chce zaspokoić swoją potrzebę wprowadzenia zmian w otoczeniu, nie bierze pod uwagę innych osób, co rodzi konflikty i zachowania agresywne, gdy spotkają się z odmową. W dzieciach w tym wieku budzą się silne i gwałtowne emocje, które też szybko mijają. Kiedy dziecko wpada w złość, to krzyczy, tupie nogami, czasem rzuca się na podłogę.

Warto też zwrócić uwagę czy agresja u dziecka jest spowodowana jakąś zmianą w jego życiu, np. pojawienie się rodzeństwa, rozwód rodziców, przeprowadzka itp. Wtedy należy skonsultować się z psychologiem dziecięcym, gdyż w takich sytuacjach rodzicom trudno jest poradzić sobie samodzielnie. Takiej konsultacji wymaga też sytuacja autoagresji u dziecka. Gdy dziecko jest agresywne wobec siebie samego np. uderza głową o ścianę, obgryza paznokcie do krwi. Może to być związane z jakimś głębszym problemem. Dziecko może być przekonane, że musi się ukarać za coś albo za swoje myśli lub obwinia się, że jest powodem kłótni rodziców. W takiej sytuacji rozmowa z psychologiem jest niezbędna.

Agresja u dzieci w wieku szkolnym.

Formy agresji u dzieci w wieku szkolnym przypominają te występujące w wieku przedszkolnym. Zmniejsza się częstotliwość agresji fizycznej, a zwiększa się agresja słowna. Charakterystyczne dla tego wieku są zachowania bierno-agresywne, czyli agresja wyrażana jest poprzez zwlekanie, upór. Często dzieci te udają, że nie słyszą, nie odpowiadają na prośby, pytania. Zachowania te nie są świadome i podejmowane są w celu zwiększenia niezależności. Taka postawa pozwala im unikać bezpośredniej konfrontacji i wyrażania agresji wprost, gdyż to budzi w nich lęk.

Agresja u nastolatków.

Agresja u nastolatków wiąże się z okresem buntu i udowadnianiem światu, że jest się dorosłym. Zachowania agresywne w okresie dojrzewania ma też często związek z alkoholem lub innymi środkami odurzającymi. Innym powodem agresji, który ma wpływ na pojawienie się jej u nastolatków są brutalne gry komputerowe. Gry, w których występują elementy przemocy powodują wzrost frustracji, lęku i agresji.

Zachowania agresywne czy prowokacyjne u nastolatków mogą też wynikać z chęci zwrócenia na siebie uwagi rodziców, opiekunów, nauczycieli, płci przeciwnej (ludzi, przy których czują się zaniedbywani).

Złe wzorce również kształtują agresywne postawy. Jeśli nastolatek widzi, że dorośli odzywają się do siebie bez szacunku lub są wobec siebie przemocowi, to będzie robił to samo.

Oprócz domu rodzinnego, również środowisko ma wpływ na zachowania agresywne. Jeśli nastolatek obraca się wśród agresywnych rówieśników, to duże jest prawdopodobieństwo, że sam będzie stosował przemoc lub będzie agresywny np. słownie.

Jeśli nie wiemy jak pomóc swojemu dziecku, warto porozmawiać z psychologiem, terapeutą, który podpowie nam, co robić w takiej sytuacji. Specjalista musi poznać specyfikę sytuacji, żeby odpowiedzieć na pytanie „co robić” , gdyż każdą sytuację należy rozpatrzeć indywidualnie.